Biografija Jena Janoviča, međunarodno priznatog mađarskog pozorišnog veterana, potvrđuje multikulturalni obrazac Austrougarskog carstva. Janovič je rođen 1872. godine u Ungvaru, danas poznatom kao Užgorod (grad u zapadnoj Ukrajini), a obrazovanje stiče u Budimpešti. Pred završetak studija glume na Dramskoj akademiji odlučio je da napusti mađarsku prestonicu i da karijeru nastavi, a na kraju i završi, u centralnotransilvanijskom gradu Koložvar/Kluž/Klauzenburg (danas Kluž-Napoka, u Rumuniji).
Kluž-Napoka je multikulturalni grad sa rumunskim, mađarskim i saksonskim nasleđem, koji i danas odlikuje raznorodna zajednica zahvaljujući univerzitetima koji privlače studente iz inostranstva, kao i procvat festivalske scene, koja pokriva film, nove medije i muziku. Savremeni Kluž krasi bogata urbana kulturna vitalnost i, pored Bukurešta, postaje najprivlačniji grad u Rumuniji za život, za rad i za biznis.
Delia Enjedi u eseju Alternativna istorija transilvanijskog nemog filma navodi da je između 1913. i 1920. godine, Janovič režirao, pisao scenarija ili producirao oko sedamdeset nemih filmova. Iako je velika većina tih filmova izgubljena, Kluž-Napoka predstavlja prekretnicu u istoriji nemog filma kao pozadinu dinamične, iako relativno kratkotrajne industrije, koja je privukla i doprinela pokretanju karijera međunarodno priznatih umetnika. Većina umetnika koje je Janovič usmerio ka filmu došla je iz mesnog pozorišta kojim je rukovodio. Janovič je radio i sa dvojicom velikana svetskog filma – Majklom Kerticom (Mihalji Kertes) i Aleksandrom Kordom (Šandor Kelner). Kertes je u Kluž došao 1914. godine, uz reputaciju reditelja cenjenog prvog mađarskog filma Danas i sutra, dok je Korda stigao u grad 1916. kao prvi mađarski filmski kritičar. Kertic i Korda su otišli iz Kluža 1916. da bi kasnije započeli „zidanje Holivudskog Vavilona“.
Osamdeset dve godine kasnije, mnogo posle Drugog svetskog rata, života u jednopartijskoj državi i pada predsednika Čaušeskua, dva mlada obrazovana momka – Tudor Đurđu i Mihai Kirilov u Klužu pokreću Transilvanijski međunarodni filmski festival (TIFF). Oni uređuju filmski časopis Re:publika, vezani su za grad u kome su studirali, poznaju istoriju filma i imaju sluha za novo, takođe energiju i umešnost da to podrže i plasiraju. U leto 2002. dok traje preslojavanje i preobraćenje rumunske filmske scene, dok mladi reditelji Kristi Puju, Kristijan Munđu, Noe Karnfili svojim talentom iznose novi rumunski film, stvarajući prostor za prepoznavanje i priznanje Kornelija Porumbojua, Radu Munteana, Adele Pintilije… grad Kluž-Napoka inauguriše prvo izdanje filmskog festivala. Osnivači TIFF-a su, pored želje da stvore nešto novo, imali dva osnovna elementa – tradiciju i entuzijastičnu, radoznalu mladu filmsku publiku. Na prvom TIFF-u u dva gradska bioskopa prikazano je tridesetak filmova. Dve godine kasnije, uvedeni su novi prostori i nove senzacije: Kristi Puju se vratio iz Kana s nagradom za film Smrt gospodina Lazareskua. Od establišmenta niko nije ni znao za film, a u Klužu su se gurali ko će se fotografisati sa rediteljem, kao znakpodrške aposteriori.
Mladalačke bolesti su sanirane, TIFF je učinio mnogo za afirmaciju rumunskog i svetskog filma. Godine 2021. grad Kluž je postao grad filma pod pokroviteljstvom Uneska. Velikani svetskog filma dolazili su na TIFF, festival koji je otkrivao i potvrđivao vrednosti filma kao umetnosti i zabave.
TIFF je nagradio priznanjima za životno delo dokumentaristu Andreja Užika, u čijem su fokusu bili Nikolae Čaušesku i Bitlsi, zvezdu rumunskog filma Florijana Piersika, glumice Emiliju Dobrin i Mariju de Medeireš, filmskog kritičara Valerijana Savu
Ove godine, pored filmova u konkurenciji – početaka u karijeri mladih reditelja, prikazani su i čuveni filmovi – Amadeus Miloša Formana uz živu muziku, Roki horor pikčers šou Džima Šermana, nekoliko filmova iz ovogodišnjeg programa Festivala u Kanu i Nova godina koja nikad nije došla, rumunsko-srpska koprodukcija u režiji Bogdana Murešanua, kome su pripale tri festivalske nagrade u kategoriji rumunskog filma.
Tudor Đurđu, osnivač i predsednik Festivala i filmski reditelj, predstavio je svoj novi film Šuma smrče, „unapređeni“ dokumentarac o frustrantnom istorijskom momentu iz Drugog svetskog rata, kada je pod sovjetskom komandom žrtvovano preko 2.000 Rumuna. Inspirisan masakrom u Fantani Albi 1941. godine, film istražuje malo poznatu, ali duboko relevantnu istorijsku ranu. Izgrađen oko svedočenja preživelog i njegove supruge, koja je deportovana u Sibir, film prepliće arhivske snimke, fikciju i emocionalno sećanje u vizuelni diskurs koji dovodi u pitanje sam pojam istorijske istine i rizike zaborava. Ovim filmom Đurđu na izvestan način zalazi u domen koji je osvojio Radu Žude filmom Ne očekujte previše od kraja sveta, ali je formalno daleko od njegove spektakularnosti, bliži dramaturško-vizuelnim rešenjima koja su poznata iz pozorišne predstave Bol Patrisa Šeroa, na čuveni tekst Margaret Diras.
TIFF je nagradio priznanjima za životno delo dokumentaristu Andreja Užika, u čijem su fokusu bili Nikolae Čaušesku i Bitlsi, zvezdu rumunskog filma Florijana Piersika, glumicu Emiliju Dobrin, koja se vratila pred kamere u nagrađenom filmu Bogdana Marušeanua, Nova godina koja nikad nije došla, filmskog kritičara Valerijana Savu, Mariju de Medeireš, slavnu glumicu i Belu Tara, izuzetnog reditelja koji je pre nekoliko godina odlučio da prestane da snima filmove. Ne zato što ne može, već zato što su se složila takva vremena u rodnoj Mađarskoj.
U subotu uveče, na dodeli nagrada u zgradi Opere u Klužu, Bela Tar je rekao: „Kada snimate film, ne očekujete da će ga neko sa druge strane sveta videti. Snimamo filmove za ljude, za manje srećne, za one kojima je potrebna priča. Jer, na kraju krajeva, to je ono što svi jesmo: ljudska bića.“
