Nije bilo iznenađenje što su Čuvari formule producenta i reditelja Dragana Bjelogrlića osvojili na 17. filmskom festivalu Herceg Novi dve najvažnije nagrade od ukupno šest – Gran pri festivala i nagradu za internacionalnu produkciju „Zoran Živković“. Respektabilan i pomalo konzervativan žiri igranog filma u sastavu Lordan Zafranović, predsednik, Pjer Žalica i Pavle Simonović zaključio je da se „u poslednje vreme filmovi sve više udaljavaju od bioskopa i da imaju sve manje gledalaca“. Zato nagrađeni veliki bioskopski hit Čuvari formule „na uzbudljiv način, publici prezentuje jedan deo velike opasnosti za svet kad je u pitanju atomska energija“.
Film o ljudima iz komšiluka
Pozitivno iznenađenje je to što je najveći filmski festival u Crnoj Gori i jedan od značajnijih u regionu, ove godine sa sloganom Sve boje filma u glavnom takmičarskom programu od 12 regionalnih ostvarenja, po izboru selektora Vuka Perovića, novinara i filmskog kritičara, prikazao čak tri filma crnogorske produkcije i četiri koprodukcije. Upravo je Pontonovo srce crnogorskog autora Senada Šahmanovića u produkciji RTCG imao svetsku premijeru i otvorio festival. Glavni lik je asocijalni mladi automehaničar Kidi (tumači ga Marko Janketić, nagrađen na festivalu za najbolju mušku ulogu) grub i bezobrazan prema svojim klijentima. Jedna od njegovih klijentkinja biće mlada glumica u usponu Tamara, koju glumi Marija Labudović, u koju se zaljubljuje, a ono što će spojiti njihova dva različita sveta biće oldtajmer u vlasništvu Tamarinog dede, kojeg glumi Rade Šerbedžija. Film o ljudima iz komšiluka kritika je savremenog društva zasnovanog na površnim ljudskim odnosima, u koji su svesno ubačeni motivi stare Jugoslavije kao kontrapunkt sadašnjem vremenu, ponajviše preko Šerbedžijinog oldtajmera, mercedesa ponton. Scenarista Antonije Gabelić, poznat po sada već legendarnoj hrvatskoj seriji sitkomu Bitange i princeze, uspeo je da uhvati niti crnogorskog lokalnog humora i da s rediteljem Šahmanovićem napravi romantičnu komediju.
Distopijski pristup temi u jednoj samoposluzi bitno je drugačiji od svega što smo gledali do sada kod nas. Počinje sa kadrom sigurnosne kamere koja je uključena i pokriva celokupan prostor supermarketa. Sve vreme pratimo Žirovića kome je ovo jedna od najboljih uloga i skoro da samostalno iznosi ceo film
Slično je već uradila komedija iz prošlogodišnje produkcije, drugi crnogorski film Živi i zdravi Ivana Marinovića o neuspeloj svadbi, nesporazumima među generacijama, prepun folklornih dogodovština i pod vidnim uticajem humora tipičnog za filmove Živka Nikolića. Marinovićev film je nagradio žiri Federacije filmskih kritičara Evrope i Mediterana (FEDEORA). Dok je Marinović u novom filmu nastavio da gradi poetiku sličnu prethodnom Igla ispod praga dotle je Šahmanović napravio potpuni zaokret posle zapažene turobne drame Sirin, o ženi koja se iz inostranstva vraća da reši probleme iz svoje prošlosti, i u Pontonovom srcu okrenuo se komediji.
Sličnu simboliku naveo je reditelj Goran Marković na master klasu održanom u okviru prvog crnogorskog industri programa tokom Filmskog festivala Herceg Novi. U razgovoru sa selektorom Vukom Perovićem naveo je paralelu između svoja prva dva filma. Specijalno vaspitanje afirmisalo ga je kao autora koji se bavi ozbiljnim životnim temama, problemima mladih u sukobu sa zakonom, prepuštenih institucijama za vaspitavanje. Drugi film Nacionalna klasa je komedija o Flojdu, automobilskom trkaču koji izbegava služenje vojnog roka kako bi nastavio trke u višoj kategoriji. Kritika je drugi film okarakterisala kao zabavan i lak film, komediju koju kao da nije radila ista osoba. Marković je pojasnio da oba filma govore o individualnosti i potrebi mladih ljudi da budu svoji.
Beograd pre i posle rata
Na promociji tek objavljenog drugog po redu romana Zavod Gorana Markovića, o poznatim žiteljima Beograda pre Drugog svetskog rata i posle njega, predsednik Saveta festivala, dramaturg Stevan Koprivica okarakterisao je stvaralaštvo Markovića kao „poetiku pobune“. U filmovima i romanima dosledno se bavi „pobunjenim čovekom, bio on mali, naspram velikog sistema, ili neko ko pripada tom sistemu pa se buni protiv njega“.
Tako dolazimo do trećeg crnogorskog filma, Supermarket, reditelja, scenariste i producenta Nemanje Bečanovića, koji je bio pravo iznenađenje i otkriće festivala. Prava pobuna malog čoveka zarobljenog u vrednosnom sistemu kapitalizma i konzumerizma, s Bojanom Žirovićem i Branimirom Popovićem u glavnim ulogama, svetsku premijeru imala je u Talinu, na Black Nights Film festivalu u Estoniji. Socijalnu dramu o beskućniku koji nesmetano živi u supermarketu, danju se skriva u ventilacionom sistemu gde spava a uveče izlazi kada se supermarket zatvori, reditelj je nazvao pričom o savremenom Robinzonu Krusou.
Distopijski pristup temi u jednoj samoposluzi bitno je drugačiji od svega što smo gledali do sada kod nas. Počinje sa kadrom sigurnosne kamere koja je uključena i pokriva celokupan prostor supermarketa. Sve vreme pratimo Žirovića kome je ovo jedna od najboljih uloga i skoro da samostalno iznosi ceo film. On gradira lik stanovnika mesta izobilja, od zbunjenog konzumenta koji proba sve što poželi od raspoloživih proizvoda do uplašenog i paranoičnog učesnika rijalitija. Nije više siguran gde se nalazi i šta radi, da li ga posmatraju… Branimir Popović, u ulozi noćnog čuvara, povremeno mu se nalazi pri ruci kako bi uspostavio dijalog s realnošću.
Tako vidimo kritiku društva konzumerizma, TV rijalitija, eksploatacije zaposlenih, otuđenost malog čoveka. Jasne su reference na film Isijavanje Stenlija Kjubrika u scenama vožnje kolicima kroz samoposlugu i junakovog povremenog beznađa. Reditelj ubacuje imaginarne sekvence kao uticaje eksperimentalnog filma u snove i bekstvo junaka od zatečene realnosti koje koristi da razbije spor protok vremena.
Zaobilaženje autorskih radova
Posebno iznenađenje je što žiri nije dodelio niti jednu nagradu ovom malom autorskom filmu s odličnom idejom i originalnom filmskom poetikom. Ako se setimo obrazloženja i zamerke s početka teksta da se filmovi sve više udaljavaju od bioskopa, jasna je odluka žirija da zaobiđe autorske radove koji inače imaju malu gledanost. Svetski festivali se trude da upravo takve filmove promovišu i nagrade kako bi afirmisali nov filmski jezik i vaspitavali publiku, dok je žiri sa Lordanom Zafranovićem na čelu imao potpuno drugačiji izbor.
Ipak je nagrađen jedan nov vizuelni i dramski eksperiment, arthaus ostvarenje s originalnim pristupom ispitivanja porodičnih trauma. Nagrada „Živko Nikolić“ za specijalni doprinos filmskom izrazu dodeljena je filmu Porodična terapija. Treći dugometražni film slovenačke rediteljke Sonje Prosenc imao je premijeru na Tribeka film festivalu u Njujorku, gde je izabran među deset filmova za glavni međunarodni takmičarski program. Priča prati naizgled savršenu porodicu koju čine supružnici Olivija i Aleksander, kao i njihova kćerka Agata. Dolaskom 25-godišnjeg Julijana, Aleksanderovog sina iz prvog braka, njihovi životi se menjaju otkrivajući disfunkcionalnost porodičnih odnosa. Predstavnici elite su stavljeni pod rediteljkinu lupu istraživanja svega što je kvazi i isprazno. Od vrste ishrane, ponašanja, do načina udisanja vazduha.
Duhovit i zabavan, film pokazuje potrošenost današnjih elita. Jednoličnog tempa i pravolinijske radnje pojava srpske umetnice Konstrakte u ulozi savremene umetnice potpuno će razbiti uštogljenost i bezličnost junaka. Daće svežinu za kojom ostvarenje rediteljke Prosenc uporno traga, prepuno tamnih ambijentalnih scena. Počinje kao referenca na filmove apsurda Jorgosa Lantimosa i nastavlja se u pravcu ispitivanja složenih dramskih odnosa Hanekeovih ostvarenja.
Glavni takmičarski program prikazan je na Kalni kuli a filmovi iz prateće selekcije „Kino Evropa“ sa revijalnim festivalskim filmovima prikazani su na jednoj od najlepših i najprijatnijih letnjih lokacija za gledanje filmova u regionu, na veličanstvenoj tvrđavi Forte mare. Publika je mogla da vidi Sva lica dobrote Jorgosa Lantimosa, danski Sinovi Gustava Mulera (oba prikazana na Paliću) novi film proslavljenog italijanskog sineaste Paola Sorentina Partenopa, norveški Armand u režiji Halfdan Ulmana, zatim posvetu istoriji i gledanja filmova u bioskopu Filmofili! francuskog reditelja Arnoda Displeša i novo otkriće s ovogodišnjeg Kana – iščašenu komičnu dramu sa elementima horora Devojke sa balkona poznate francuske glumice Naomi Merlant, ovoga puta u ulozi rediteljke.
Izabrani filmovi, prema rečima Vuka Perovića, obuhvataju ostvarenja najvećih savremenih autora, filmove koji spremno reflektuju današnji svet, kao i one stvaraoce, kreativce koji propituju filmski jezik, ali ujedno i slave film i izdižu ga na jedinstveno i posebno mesto gde i pripada.
Na prvom Montenegro Film Rendezvous filmski autori iz selekcije Work In Progress prikazali su trejlere svojih filmova i diskutovali o rediteljskim vizijama, producentskim planovima i trenutnom statusu projekata. Predstavljeno je čak 20 filmskih projekata u različitim fazama produkcije
Publika je tokom festivala mogla da prati još dve takmičarske sekcije: dokumentarni u dvorištu Kuće nobelovca Ive Andrića i studentski u amfiteatru Dvorane Park. Selektor programa dokumentarnog filma je profesor i reditelj Vladimir Perović, a selektorka studentskog filma rediteljka Sara Stijović.
Povezivanje Crne Gore i Evrope
U okviru festivala prvi put u Crnoj Gori su održani dani filmske industrije Montenegro Film Rendezvous u organizaciji Filmskog centra Crne Gore. Nova inicijativa je posvećena povezivanju crnogorske i evropske filmske industrije i podršci razvoju karijere crnogorskih filmskih autora i profesionalaca.
Na prvom Montenegro Film Rendezvous filmski autori iz selekcije Work In Progress prikazali su trejlere svojih filmova i diskutovali o rediteljskim vizijama, producentskim planovima i trenutnom statusu projekata. Predstavljeno je čak 20 filmskih projekata u različitim fazama produkcije, pružajući crnogorskim autorima priliku da predstave svoje radove ključnim evropskim filmskim fondovima, festivalima i međunarodnim profesionalcima. Program je obuhvatio 13 projekata u razvoju koje je podržao Filmski centar Crne Gore. Takođe, govorili su o mogućnostima međunarodne saradnje, tražeći koproducente, distributere i agente prodaje. Predstavnici stranih fondova i produkcija učestvovali su u raspravama, postavljajući pitanja u vezi s potencijalom za dalju saradnju.
Panel o filmskim festivalima ponudio je uvid u različite strategije selekcija i programe značajnih evropskih festivala. Ivan Ramljak je predstavio Međunarodni filmski festival u Roterdamu, naglašavajući njegovu posvećenost filmovima koji donose inovacije, manje zastupljene teme i dolaze iz zemalja čija kinematografije nisu u dovoljnoj meri prisutne u Evropi. Edvinas Pukšta iz Black Nights festivala u Talinu preneo je iskustva kada su u fokusu bili balkanski filmovi, uključujući svetske premijere iz Crne Gore. Barbara Vurm iz Berlinala Foruma govorila je o predstojećim promenama na festivalu, približavajući koje selekcije odgovaraju različitim fazama karijere i vrstama filmova.
