Studentski protesti i blokade fakulteta u Srbiji, od novembra 2024. do danas, ostaće zapamćeni ne samo po masovnosti, intenzitetu i dužini trajanja, već i po uspostavljanju novih načina komunikacije onlajn. Već tokom prvih nedelja, studenti skoro svakog fakulteta u blokadi, registrovali su profile na društvenim mrežama, dominantno Instagramu i Iksu, i pozicionirali ih kao ključne tačke svoje komunikacije. Svrha i sadržaj ovih naloga menjali su se zajedno sa menjanjem protesta, a njihova vidljivost, domet i uticaj rasli su iz nedelje u nedelju. Može se reći da je studentsku i građansku mobilizaciju, pratila i digitalna revolucija u Srbiji: brojni onlajn profili-kanali komunicirali su poruke „sa terena“, identifikujući se kao glas samih studenata, legitimniji i kredibilniji od mnogih tradicionalnih medija.
Na samom početku, profili su služili kao izvor informacija o blokadama, protestnim šetnjama i odlukama plenuma, prenoseći u onlajn prostor stavove pojedinačnih, horizontalno samoorganizovanih struktura. Vrednosno, sadržaj objava prvih nedelja bio je fokusiran na početne studentske zahteve, utemeljene u pozivima za poštovanje zakona, Ustava i osnovnih principa demokratskog društva.
Vremenom, studentski nalozi, prateći studentske aktivnosti, svoje sadržaje počinju da formulišu i oko političkih i ideoloških tema. Prelazeći time iz zone vrednosti koje nisu bile polarizujuće – „želimo da institucije rade svoj posao“ – u zonu istorijskih, nacionalnih i nerazrešenih „neprijatnih“ tema, studentski nalozi onlajn po prvi put postaju ozbiljnije izloženi osporavanju, nepoverenju, a kod publike počinju da se registruju zbunjenost, razočaranje, pa čak i optužbe za izdaju.
Zato analiza komunikacije studentskih naloga na mrežama može biti korisna za registrovanje potencijalnih slabosti fragmentirane, politički i ideološki nedefinisane, stihijske komunikacije, koja trenutno proizilazi iz samog statusa ukupnog pokreta. Dok je sa jedne strane nesporna ogromna moć koju studenti u blokadi na mrežama imaju, neusaglašena komunikacija, ideološka neodređenost i nedostatak jasnih pravila ili vrednosnog okvira objava može postati teret i zamka u budućem, realnom političkom životu i na nekim budućim izborima koje studenti i građani traže.
Aktuelna faza komunikacije je zapravo poslednji momenat da se prihvati i osvesti činjenica da studentski nalozi nisu više samo studentski ili fakultetski – oni su postali platforme sa političkim potencijalom i ogromnim medijskim kapitalom
Aktuelna faza komunikacije je zapravo poslednji momenat da se prihvati i osvesti činjenica da studentski nalozi nisu više samo studentski ili fakultetski – oni su postali platforme sa političkim potencijalom i ogromnim medijskim kapitalom. Zato i upotreba tih platformi u budućnosti (a budućnost se meri danima, ne mesecima) ne sme biti stihijska i bez definisanog smera. U suprotnom, može doći do posledica koje bi najviše štete nanele samom studentskom bloku. Gubitak poverenja publike, nedostatak uredničke kontrole i definisanih kriterijuma za objavljivanje otvara prostor za internu polarizaciju među samim studentima i raskole unutar pokreta, a sve to dalje olakšava potencijalne manipulacije, zloupotrebu i opasnost od propagande kroz ove kanale.
Evolucija komunikacije studenata u blokadi onlajn
Sam način komunikacije studenata u blokadi onlajn – oblikovanje profila, njihovih identiteta i sadržaja -, prošla je različite faze. Početna mobilizacija obeležila je poslednje nedelje 2024. godine, kada je svaki od profila bio kreiran dominantno sa ciljem koordinacije aktivnosti i informisanja koliko ka građanima spolja, toliko i ka unutra, ka studentskoj zajednici različitih škola, gradova, univerziteta. Analiza sadržaja objava tih prvih nedelja ukazuje na direktan, neformalan i aktivistički ton, dok su publiku još uvek činili samo vršnjaci, prijatelji i članovi porodica.
Nalozi su nastajali spontano, uglavnom kao „glas sa terena“ u realnom vremenu — „javljali“ su se iz hodnika fakulteta, sa blokada, iz amfiteatara. Objavljivani su transparenti, parole, pozivi na plenume, sa željom mobilizacije studenata i međusobno umrežavanje. Izvesno je da o nekoj jasno definisanoj komunikacionoj strategiji u ovoj fazi nije moglo biti reči, pa se sadržaji naloga studenata u blokadi iz novembra i decembra 2024. godine mogu čitati i kao neka vrsta dnevnika protesta. Već tada su se, međutim, mogla naslutiti ograničenja koja će postati veći problem sa rastom obima i intenziteta studentskih protesta – nedostatak jasne uredničke kontrole sadržaja onlajn, ponekad rizične improvizacije poput deljenja neproverenih informacija i komunikacija zatvorenog tipa, kao i vrlo raznolik stil uglavnom prilagođen mladoj publici.
Analiza sadržaja objava tih prvih nedelja ukazuje na direktan, neformalan i aktivistički ton, dok su publiku još uvek činili samo vršnjaci, prijatelji i članovi porodica. Nalozi su nastajali spontano, uglavnom kao „glas sa terena“ u realnom vremenu
Sa ekspanzijom protesta i medijske vidljivosti, od januara do marta 2025. godine, nalozi studenata u blokadi dobijaju novu funkciju – izgradnju javnog lica studentskog otpora. Ton u objavama se menja, postaje borbeniji, jasnije politički artikulisan i utemeljen u solidarnosti, empatiji, ohrabrivanju, osnaživanju i ujedinjenju gradova i građana širom Srbije. U skladu sa tim promenila se i publika studentskih objava onlajn – to su sada svi građani, ali i mediji i političke stranke.
Popularnost i vidljivost studentskih naloga u ovom periodu vrtoglavo rastu, desetine hiljada pratilaca počinje da dolazi izvan studentske zajednice. Sadržaj objava prerasta iz ličnih i spontanih u politički snažne – od poziva na proteste, preko zahteva vlastima do otvorenih pisama. U ovom periodu kristališe se i svest da ovi profili postaju mediji novog tipa, namenjeni ne samo generaciji Z koja odrasta pred ekranima mobilnih telefona, već svima onima koji ne veruju tradicionalnim medijima, ali i građanima koji žele autentične, verodostojne, mobilizatorske sadržaje i praćenje dešavanja u realnom vremenu.
U ovom periodu dešava se i snažnija profesionalizacija produkcije sadržaja, video objave su kvalitetnije, upečatljivije, uvode se složenije grafike, slogani, veštije baratanje muzikom, efektima. Istovremeno, počinju da se primećuju razlike u tonu, pa i sadržaju različitih fakultetskih profila. Sa rastom popularnosti i uticaja studentskih naloga, neminovno se pojavljuju i prve teorije zavere i napadi da „neko njima upravlja iz senke“.
Tako stižemo do aktuelne faze, koja bi mogla da se označi kao faza kulminacije medijske i nacionalne vidljivosti. Nalozi su eksplodirali u popularnosti, pri čemu najuticajniji imaju više stotina hiljada pratilaca, a „gledanost“ njihovih sadržaja je na nivou televizijskih kanala. Profili studenata u blokadi sada su za značajan deo građana simboli otpora i nepoverenja u institucije – od državnih do političkih. U objavama se pojavljuju istaknuti pojedinci, profesori, umetnici, ugledni profesionalci u različitim oblastima, što ovim nalozima, ali i ukupnoj studentskoj borbi i pokretu daje dodatni legitimitet. Studentski nalozi vrlo često postaju centralna tačka javne debate – ono što oni objave, prenosi portali, televizije, pa čak i međunarodni mediji. Neretko postaju i platforme za druge borbe – radnici, ekološki aktivisti, LGBT zajednica šalju poruke podrške ili traže vidljivost.
Sa ekspanzijom protesta i medijske vidljivosti, od januara do marta 2025. godine, nalozi studenata u blokadi dobijaju novu funkciju – izgradnju javnog lica studentskog otpora. Ton u objavama se menja, postaje borbeniji, jasnije politički artikulisan i utemeljen u solidarnosti, empatiji, ohrabrivanju, osnaživanju i ujedinjenju gradova i građana širom Srbije
Ton i sadržaj objava sada je češće ideološki obojen, ali često kontradiktoran – kao da se pokušava obuhvatiti svaki deo političkog spektra, uz jasnu želju da se najosetljivije nacionalne teme i teme spoljne politike ili bliske istorije ne adresiraju direktno ili na nepopularan način. Publika je sada cela Srbija, a želja da se pridobije ili zadrži naklonost svakog građanina zapravo je otvorila vrata za eskaliranje nedostataka i ograničenja identifikovanih tokom prve faze protesta.
Verni pratioci studentskih profila na društvenim mrežama svedoče usložnjavanju ključnog problema dosadašnjeg načina komunikacije – ne postoji centralna koordinacija, odnosno svaki nalog razvija svoj identitet. Time dolazi do ideološkog raslojavanja – neki nalozi su progresivno-levičarski, anarhistički, drugi nacionalno-konzervativni, treći neutralni. Objave počinju da sadrže kontradiktorne poruke – podrška i levim i desnim inicijativama, mešanje satire i ozbiljnih apela, pa čak i vrednosno sporni sadržaji koji pojačavaju predrasude i stereotipe u društvu. Pojavljuju se sadržaji koje nose ironične, pasivno-agresivne poruke koje mogu biti pogrešno interpretirane van studentskog konteksta, a deljenje „mimova“ i satire bez jasno naznačenog tona, kod jednog dela publike izaziva konfuziju i negodovanje.
Dok su odgovori sa nekih naloga studenata u blokadi cinični i ironični, drugi zadržavaju neutralan ton. Stiče se utisak da su neke objave subjektivne, vođene ličnim stavovima administratora, a ne kolektivnom odlukom bloka. Bez jasno formulisane misije i vrednosti, objave mogu delovati kao proizvoljne, što narušava kredibilitet celokupnog studentskog pokreta. Kada se protestni narativ temelji na moralnoj poziciji (pravda, istina, odgovornost, solidarnost), svaki iskorak ka nejasnoj, sarkastičnoj ili ideološki nesigurnoj komunikaciji izaziva konfuziju.
Dolazi sada do ideološkog raslojavanja – neki nalozi su progresivno-levičarski, anarhistički, drugi nacionalno-konzervativni, treći neutralni. Objave počinju da sadrže kontradiktorne poruke – podrška i levim i desnim inicijativama, mešanje satire i ozbiljnih apela, pa čak i vrednosno sporni sadržaji koji pojačavaju predrasude i stereotipe u društvu
Zato se na mrežama sve češće čuje pitanje – „koju politiku, stavove, vrednosti predstavljaju studentski profili?“.
Ključni problemi: od decentralizacije do konfuzije
Imajući u vidu horizontalnu i ad hoc prirodu studentskog organizovanja, nije neobično što do sada većina naloga na mrežama nije imala jasno definisanu politiku uređivanja sadržaja. U početku je to bio izraz autentičnosti i spontanosti, ali sa porastom broja sledbenika, a posebno sa političkim profilisanjem aktivnosti studentskog protesta, uključujući i zahtev za raspisivanje vanrednih parlamentarnih izbora i najave stvaranja tzv. „studentske liste“ za te izbore, nastavak nestrukturirane i nedosledne komunikacije može postati generator ozbiljnih problema.
Objave koje se međusobno ideološki isključuju, mimovi koji targetiraju javne ličnosti, političare ili druge studente bez konteksta ili obrazloženja i nedosledna retorika koja se kreće od radikalnog aktivizma do pokušaja neutralnog informisanja, neminovno stvaraju zbunjenost kod publike (budućih potencijalnih glasača) i potencijalno vode u gubitak poverenja, ne samo među širim građanstvom već i unutar studentskog tela, jer nema jasne linije ko govori, u čije ime i sa kojom svrhom.
Stotine hiljada pratilaca ovih naloga imaju ogroman kapacitet za oblikovanje javnog mnjenja i predstavljaju medijski kapital koji bi svaka politička stranka ili organizacija poželele. Međutim, upravo taj potencijal ove naloge čini i ranjivim na manipulaciju i potencijalnu zloupotrebu. Algoritamska moć društvenih mreža favorizuje sadržaje koji izazivaju povišene emocije ili konflikt, često nauštrb tačnosti – što može odvesti u pravcu čestih senzacionalističkih, populističkih ili kontroverznih objava samo zarad podizanja vidljivosti. Bez uredničkog nadzora, moguće je širenje dezinformacija ili neproverenih tvrdnji – što može umanjiti kredibilitet i ugled studentskog pokreta ili neke buduće političke liste iza koje bi stali studenti u blokadi.
Građani koji ove naloge prate kao „verodostojan izvor sa terena“ mogu biti dovedeni u zabludu ako ne postoji jasna odgovornost i jasna poruka ili cilj – vrednosni, politički, društveni ili ideološki. Nedoslednost, targetiranje različitih socijalnih grupa ili političkih aktera i kontradiktorne poruke počinju da izazivaju negodovanje, čak i krugovima koji su bezrezervno podržavali proteste, a u uslovima društvene polarizacije, neprincipijelna ili neplanska komunikacija može učiniti da studenti izgube podršku ključnih delova javnosti – što bi bilo kobno za legitimnost pokreta.
Konačno, tu je i opasnost od političke instrumentalizacije. Ulaskom u politički turbulentnu jesen i sezonu izbora, ovako popularni nalozi postaju meta političkih partija, grupa interesa i bot mreža koje ih žele instrumentalizovati, sa ciljem ugrožavanja njihove neutralnosti i nezavisnosti.
Šta može da se uradi?
Svaki naredni korak direktno je vezan za odgovor na ključno pitanje koje možda zadire i u suštinsku dilemu savremenih građanskih pokreta koji koriste digitalne platforme – da li su svesni moći koju su stekli i da li imaju kapacitete da tu moć koriste odgovorno? U slučaju studentskih protesta u Srbiji, broj pratilaca na nalozima sa fakulteta u blokadi stavlja ih na nivo digitalnih medijskih centara sa nacionalnim dometom.
U ovom trenutku deluje da studenti (još uvek) nisu potpuno svesni ni potencijala, ni izazova koji proističu iz toga. Iako intuitivno osećaju da imaju publiku, čini se da često ne razumeju da ih sada prate ljudi svih generacija, različitih političkih stavova i opredeljenja – što nosi potrebu za preciznijom, odgovornijom i profesionalnijom komunikacijom. Kada neki nalog ima više od 100.000 pratilaca, svaki status postaje potencijalna vest. Problemi koji iz toga mogu proizići su brojni. Svaka greška (netačna informacija, uvredljiv sadržaj) dobija višestruko snažniji odjek.
Ključno pitanje je da li su svesni moći koju su stekli i da li imaju kapacitete da tu moć koriste odgovorno? U slučaju studentskih protesta u Srbiji, broj pratilaca na nalozima sa fakulteta u blokadi stavlja ih na nivo digitalnih medijskih centara sa nacionalnim dometom
Napadi na nalog ili sa samog naloga automatski postaju političko pitanje. Zadržavanje „autentičnosti“ postaje teško – jer humor i emocije koje funkcionišu među vršnjacima i kolegama ne funkcionišu isto na nacionalnom nivou i ukupnoj populaciji. Tu su i rizici od manipulacije i zloupotrebe. Popularni nalozi su izuzetno privlačni za različite političke aktere koji će biti zainteresovani za kooptiranje ili vršenje pritiska da se zauzme određeni stav. Konačno, internet trolovi i botovi će se neminovno angažovati sa ciljem da izazovu haos u komentarima, šireći dezinformacije ili izazivajući unutrašnje podele.
Ne manje izazovni mogu postati i interni konflikti – sa rastom vidljivosti može rasti i tenzija unutar samih studentskih timova oko pitanja ko ima pristup nalogu, ko odlučuje šta se objavljuje, da li se sadržaji prvo međusobno odobravaju i kako se rešavaju neslaganja o političkom tonu. Bez jasne organizacije, ovi konflikti mogu dovesti do sukoba, sabotaža ili čak brisanja naloga, čime bi se izgubio ogroman politički kapital.
Zato je važno, za početak, prepoznati da je zadatak administratora naloga pojedinačnih fakulteta evoluirao iz jednostavnog informisanja u kompleksnu aktivnost strateške komunikacije masovnog društvenog pokreta. Kontrola i objava na nalozima studenata u blokadi sada znače mogućnost da se upravlja moćnim medijskim sredstvom, čiji značaj prevazilazi veštine i kapacitete pojedinca. Administratori ovih naloga, pa i sami fakulteti, pred izazovima su da kanal pretvore u ličnu i nezavisnu društveno-političku platformu ili da kreiraju snažniji kredibilitet uz otvorenost za različita mišljenja, usaglase rad fakultetskih timova i definišu protokole za objavljivanje. U suprotnom, rizikuju da autonomni rad profila postane izvor razdora i pogrešnih interpretacija.
Studenti bi trebalo da prihvate da više nisu samo učesnici protesta – oni su postali medijski entiteti. U toj ulozi, njihova komunikacija bi morala da kombinuje aktivizam sa profesionalnom odgovornošću, a to znači i uvođenje minimalnih profesionalnih standarda i delegiranu odgovornost. S obzirom na masovnost i kompleksnost protesta, poželjno je da tu odgovornost nose urednički timovi zaduženi za komunikaciju u ime celog bloka, sa jasnim protokolima objavljivanja. Jedna od internih praksi komunikacija unutar građanskih pokreta je i vođenje dnevnika objava sa argumentacijom kad, kako i zašto se određeni sadržaj plasira.
Studenti bi trebalo da prihvate da više nisu samo učesnici protesta – oni su postali medijski entiteti. U toj ulozi, njihova komunikacija bi morala da kombinuje aktivizam sa profesionalnom odgovornošću, a to znači i uvođenje minimalnih profesionalnih standarda i delegiranu odgovornost
Konsultacije sa pravnicima i stručnjacima za medije o granicama slobode izražavanja i govora mržnje bi, takođe, trebalo da postanu redovna praksa. Konačno, bez otkrivanja individualnih identiteta, trebalo bi jasno komunicirati da li profil danas predstavlja zvaničan glas studentskog pokreta, stav jednog fakulteta, nezavisnu inicijativu, grupu pojedinaca ili nešto sasvim treće.
Ukrupnjavanje i formalizacija komunikacije najmasovnijeg društvenog pokreta u skorijoj istoriji Srbije će morati da se dese – bolje pre, nego kasnije.
Za kraj…
Studentski nalozi koji su isprva služili kao glas otpora sada su postali mediji ozbiljne moći, sa kojom je došla i ozbiljna odgovornost. Moglo bi se reći da su trenutno u paradoksalnoj poziciji: imaju ogromnu publiku, ali ne i jasnu strategiju da tom publikom upravljaju u interesu ciljeva celokupnog pokreta, pa i ogromnog dela društva koji u ove naloge gleda sa poverenjem. Ako toga postanu svesni na vreme, mogu svoje platforme razviti u novi oblik demokratskog i slobodnog izražavanja u digitalnom prostoru, koji kombinuje originalnost, svežinu, kreativnost, energiju i integritet. Ali ako se ta svest ne probudi – ili se zanemari – popularnost i vidljivost mogu postati teret, a ovi nalozi mogu izgubiti svoj inicijalni kapital, pa čak i postati instrument političke konfuzije, umesto pokretačke snage društvenih promena.
