Jubilarno, sedamdeseto Sterijino pozorje jedan je od ređih, ne samo pozorišnih festivala koji se, od početka ove godine, desio u svom tradicionalnom terminu. Mnogi drugi su odloženi za kasnije termine, ali nema garancija da će se uopšte desiti. O razlozima ovih neodgovornih i bahatih političkih odluka može samo da se nagađa, a pretpostavke se kreću u rasponu od opšteg kresanja budžeta za kulturu do ukidanja mogućnosti da se na velikim događajima pruža podrška studentima (što se, uzgred, redovno i veoma burno dešavalo na ovom Pozorju). Tako je prvi i najveći uspeh što je Pozorja uopšte bilo i to ne u nekom improvizovanom izdanju, već, naprotiv, sa svim tradicionalnim programima, takmičarskom selekcijom domaće drame i regionalnim revijalnim programom Krugovi, pa čak i nekim novim, kao što su savremeni cirkus i smotra dokumentarnih filmova s prostora bivše Jugoslavije.
U selekciji pozorišne kritičarke Ane Tasić, a pod nazivom Stvaranje istorije/menjanje budućnosti, takmičarski program nije izostavio, bar koliko je meni poznato, a s obzirom na to da neredovno pratim produkciju izvan Beograda i Novog Sada, nijednu značajniju domaću predstavu rađenu po tekstovima naših autora. Kao i prošle, i ove godine je takmičarsku selekciju odlikovao relativno veliki broj predstava iz regiona rađenih po našoj drami. One su se izdvojile ne samo po kvantitetu, već i po kvalitetu, a ovu tvrdnju potvrđuje i činjenica da je veliki broj nagrada otišao upravo njima. Tako je i nagradu za najbolju predstavu u celini dobio Beogradski trio, koprodukcija Teatra „Anton Podbevšek“ iz Novog Mesta i Cankarijevog doma Ljubljana rađena prema istoimenoj prozi Gorana Markovića, a na osnovu dramatizacije i u režiji Matjaža Bergera. Ovim se potvrdilo da različiti nivoi internacionalizacije našeg vodećeg nacionalnog pozorišnog festivala, kako putem programa Krugovi, tako i putem stranih predstava rađenih po domaćim dramama u takmičarskoj selekciji, imaju pun smisao. Te predstave su, naime, krivo ogledalo u kome se reflektuju umetnički dometi našeg pozorišta u celini, što ponekad, kao što je to bio slučaj ove godine, može, ili bi bar trebalo da bude otrežnjujuće.
U predstavi Boj na požarilniku o mukotrpnoj borbi seljaka protiv zemlje koju podrivaju podzemne vode, reditelj i koreograf metaforički artikulišu različite situacije, od izlaganja na odru mrtvih ljudi do agonije vola upregnutog u plug i šibanog do smrti
I nagrada kritike na 70. Sterijinom pozorju otišla je van zemlje. Podelile su je predstave Boj na požarilniku, koprodukcija Prešernovog gledališča iz Kranja i Mestnog gledališča iz Ptuja, te Jezik kopačke Zagrebačkog kazališta mladih.
Još pre njenog početka, već na osnovu prostorno-mizanscenskog dispozitiva, lako se prepoznaje da je predstava Boj na požiralniku autorski projekat jednog od vodećih slovenačkih reditelja Jerneja Lorencija. Prazna scena se otvara u dubinu, a na malom prostoru izbačenom napred grupisani su svi elementi scenografije i rekvizite, prevashodno stolice sa stalcima za mikrofone i sportski razboj kao središnji objekat. Kao i u drugim Lorencijevim predstavama koje su rađene prema proznom materijalu, u ovom slučaju to je istoimena pripovetka Prežihova Voranca, glumci sede i pripovedaju tekst. Fizička radnja je oštro odvojena od govorne, one su jukstapozirane ali tako da nije, kako bi nepažljivom gledaocu moglo da se učini, prva ilustracija druge. Tu se fizička radnja javlja kao uzbudljiva, originalna metaforička sublimacija onoga što tekst prenosi. U Vorancovoj krajnje naturalističkoj prozi o mukotrpnoj borbi seljaka protiv zemlje koju podrivaju podzemne vode nema mesta sportskom razboju, ali ga reditelj i njegov stalni koreograf Jegor Luštek koriste da bi metaforički artikulisali različite situacije, od izlaganja na odru mrtvih ljudi do agonije vola upregnutog u plug i šibanog do smrti.
Pored pojedinačnih, fizička radnja organizovana oko razboja može da stvori i jedno opšte, sveprožimajuće metaforičko značenje. Tela glumaca koja se, u dugačkim i monotonim plesovima praćenim tupim udarima nanula i seljačkih cokula, troše do krajnjih granica fizičke izdržljivosti, metaforički iskazuju da život ovih ljudi zavisi od toga da li mogu da pooru zemlju, da na neplodnom tlu izvuku brazde (razboj stvara asocijaciju na brazde). Bilo bi, međutim, pogrešno dejstvo ove predstave vezivati samo za iščitavanje scenskih metafora. Jedna od njenih glavnih vrednosti jeste ta što ne deluje samo na diskurzivnom planu, već i na performativnom. Iscrpljujući plesovi ne stvaraju samo snažnu empatiju prema fiktivnim likovima seljaka nego i prema realnim ljudima, glumcima, koji ih izvode, te emocionalno dejstvo ovih prizora ne dolazi samo iz sfere racionalnog već i fiziološkog. Imajući sve ovo u vidu, može se reći da predstava Jerneja Lorencija otkriva još jedan sloj značenja koji u socijalno angažovanoj prozi Prežihova Voranca nije dominantan, a to je ograničenost ljudskog fizisa, čak i kada iskušava svoje krajnje granice, u odnosu prema prirodi.
Središnja tema komada Jezik kopačke, koji je mladi autor Filip Grujić napisao u saradnji s pesnikom i nekadašnjim fudbalerom Ivanom Ergićem, jeste prepoznavanje, osvešćivanje i borba protiv zloupotreba kojima su igrači izloženi u fudbalskoj „industriji“. Da protagonista, mladi fudbaler Polovina koji iz hrvatske lige prelazi u nemačku, ima psihičkih problema u vezi sa svojom profesionalnom pozicijom, egzistencijalnom situacijom i identitetom, to saznajemo još na samom početku jer je komad dramaturški uokviren, a i prožet scenama njegovih susreta s psihoterapeutkinjom.
Podelu komada na dva dela prati i odgovarajuća podela na dva donekle različita scenska izraza u inscenaciji Boruta Šeparovića. U prvom delu fokusiranom na uspon junakove karijere dominira scensko kadriranje u širokim planovima, onima u kojima junaka prevashodno pratimo u profesionalnom okruženju, bilo da je reč o treninzima ili večernjem provodu sa saigračima. U tim prizorima dominantno je ponavljanje besprekorno uvežbanih treninga i pijanog plesa uz muziku Aleksandre Prijović. Iako ovakvo „kadriranje“, kako sam ga nazvao, ima opravdanja u situacijama rada ili provoda u kolektivu, ipak se postavlja pitanje funkcije i dejstva takvih slika. U ovoj predstavi, za razliku od Lorencijeve, ova koreografisana fizička radnja nije iscrpljujuća, niti na bilo koji drugi način ostvaruje metaforičko ili čisto performativno dejstvo, već ostaje samo ilustracija fudbalskog treninga i klupskog provoda.
Središnja tema komada Jezik kopačke, koji je mladi autor Filip Grujić napisao u saradnji s pesnikom i nekadašnjim fudbalerom Ivanom Ergićem, jeste prepoznavanje, osvešćivanje i borba protiv zloupotreba kojima su igrači izloženi u fudbalskoj „industriji“
U drugom delu fokus se sužava na „krupni plan“ junakove lične drame, na izazove sa kojima se on suočava posle pauze u karijeri uzrokovane povredom. Takvo dramaturško i scensko kadriranje, za koje tekst pruža čvrstu osnovu, reditelj postiže minimalističkim izrazom, statičnim scenama junakovih razgovora pre svega s devojkom i roditeljima. Psihoterapeutkinja je i dalje sve vreme prisutna, a glumica koja igra ovaj lik, pored oblikovanja svoje uloge, i neprestano snima radnju iz različitih uglova, čime se metaforički artikuliše i terapeutski proces poliperspektivnog sagledavanja problema, ali i vizure različitih likova na junakovu sudbinu. Najsukobljenije jesu junakova i perspektiva njegovog oca, kome je od početka stalo do sinovljeve karijere više nego samom fudbaleru. Promišljen i slojevit multimedijalni pristup, te adekvatni radovi (potpisuje ga rediteljev kolektiv Montažstroj) nije, doduše, odlika samo drugog dela predstave, a pored snimanja i prenosa scenske radnje, on obuhvata i numeričke podatke o fizičkim performansama igrača, prikaze mečeva kao video-igrica, itd.
Ipak, vrhunac predstave nije ni multimedijalan ni koreografisan, nego je reč o dramski snažno i uverljivo uobličenom monologu (odličan Bernard Tomić) u kome nam sazreli, osvešćeni i artikulisani Polovina razlaže traumatična iskustva koja su proistekla iz zloupotreba pojedinca u profesionalnom fudbalu. Ovaj prizor ostvaruje snažno emocionalno dejstvo, ali za izrazitiji efekat društvene kritike (mada on postoji) tekstu nedostaje nešto jače umrežavanje lične drame s ekonomskim i političkim faktorima koji je uslovljavaju. Ipak, bez obzira na ove i još poneku slabost, predstava Jezik kopačke se izvesno izdvojila kao jedno od najcelovitijih ostvarenja na 70. Pozorju.
