Protesti „studenata u blokadi“ imaće nesumnjivo različite posledice koje ne možemo u celini da predvidimo – jer se njihov kraj još uvek ne vidi – ali jedna od njih je uočljiva i nije toliko povezana sa dnevnom politikom, koliko sa fenomenom društva u širem smislu. Radi se o studentskim akcijama – poput marševa između gradova, šetnji pod državnim zastavama i masovnih okupljanja – koje, osim konkretnih i užih zahteva upućenih „institucijama“, imaju za indirektnu i spontanu simboličnu posledicu po kolektiv koji nazivamo srpskim društvom ili narodom. Sa delovanjem studentske generacije, dolazi i do duhovne regeneracije srpskog društva kao zajednice – nacije.
Sprečavanje razdora
Za razliku od porodice, društvena zajednica međusobno nije povezana direktnim ličnim emocijama, već simboličnim narativima. Svaki veliki kolektiv poput nacije – društva u jednoj državi, podrazumeva potrebu izgradnje, odnosno obnove osećaja zajedništva koje se postiže različitim mehanizmima, poput kulture sećanja, zajedničkih narativa, običaja ili vere, kao tačaka postizanja društvenog konsenzusa. Oni time podstiču društvenu koheziju i sprečavaju razdor i sukobe koji u suženim zajednicama lako dovode do haosa..
Ceremonije i rituali simboličnog podmlađivanja jednog „sveta“ imaju duboke istorijske korene. Možemo ih pronaći u proslavama godišnjice faraonove vlasti u starom Egiptu, u misterijama stare Grčke i Rima ili u kupanju na „izvorima mladosti“ u slovenskoj mitologiji. Francuska revolucija je umesto tradicionalnih hrišćanskih ceremonija osmislila „praznik federacije“ i „praznik razuma“ koji su simbolizovali jedinstvo nacije i potvrdu novih revolucionarnih vrednosti – slobode, jednakosti i bratstva.
Povezanost verskog ili društvenog rituala sa temom obnove socijalne kohezije najbolje se ogleda u jednom opisu proslave Božića koju pominje Vuk Karadžić: „U Risnu se u crkvi poslije jutrenja ljube na Božić u jutru svi jedan s drugijem, i tako se oni pomire mnogi koji su dugo vremena bili u zavadi.“ Ta masovna ljubljenja pomalo podsećaju na ona grljenja sa bliskim neznancima koje danas viđamo prilikom dolaska studentskih kolona u neko selo ili grad i oduševljenih dočeka koji su u tim prilikama upriličeni od strane domaćina.
Kao i individua, i nacija ima potrebu da se seća (kolektivno) i da u svakoj generaciji iznova traži sopstveni smisao i svrhu (istorijsku i drugu), što su u modernom vremenu preuzele državne institucije izgrađujući formalne, manje ili više složene kolektivne ceremonije, poput obeležavanja istorijski značajnih datuma, organizovanja parada ili emitovanja medijskih narativa.
Inženjering nad memorijom
Naprednjačka vlast je od preuzimanja kontrole nad srpskom državom, kao istinska nacional-revolucionarna grupa nastojala da (uz institucionalizaciju korupcije, partokratije i zarobljavanje države) nespretno sprovede i „inženjering“ nad kolektivnom memorijom odnosno nad kolektivnim identitetom. Tako je, uz ogromnu, u Rusiji pripremljenu statuu velikog župana Stefana Nemanje (a koja je prvenstveno trebalo da „skrene pažnju“ sa zloupotreba i korupcije koja se odvijala u Nemanjinoj pozadini – projektu Beograd na vodi) u znak sećanja na „veličinu“ srpskog srednjeg veka, naprednjački identitetski i istorijski narativ u prvom redu insistirao na prikazu istorijskih „nepravdi“ nad srpskim narodom, mitologizacijom neposredne prošlosti na koju nas podsećaju sa „NATO bombardovanjem“, kao i pričama o zlu koji su nam nanosili susedi – uz amneziju i amnestiju za zločine izvršene „u ime srpskog naroda“ iz 90-ih godina 20. veka. Istorija srpskog naroda je reinterpretirana kao manihejska borba „dobra i zla“, „nas i njih“, u kojoj naša strana ne greši i nema greha. U celini, radilo se o zloupotrebi kompleksne i često tragične prošlosti srpskog naroda u prošlom veku zarad dnevnopolitičkih potreba preobučenih radikala, Šešeljevih sledbenika.
Istoriju srpskog naroda naprednjaci su reinterpretirali kao manihejsku borbu „dobra i zla“, „nas i njih“, u kojoj naša strana nema greha
Studentski pokret je uz poruku o „nenadležnosti institucije sa uglavnom ceremonijalnim zaduženjima“ (sadašnjeg predsednika Srbije) odbacio, odnosno potpuno ignorisao i novosklepane naprednjačke narative. Umesto poruka punih verbalnog nasilja ili manje ili više otvorenih pretnji koje su stizale od vrha države i njegovog medijskog okruženja, „studenti u blokadi“ su rečima i delima promovisali (za našu decenijama povređivanu i frustriranu zajednicu) novi narativ – poruke nenasilja i ljubavi. Na pokušaje unošenja razdora u društvu, studenti su odgovarali porukama zajedništva i solidarnosti.
Regenerisanje mentalnog tkiva
U potpuno neočekivanom od mlade Z-generacije obrtu u delovanju, načinu organizovanja i porukama (bez vođa ali sjajno organizovani i vrlo artikulisani u medijskim nastupima) studentska generacija anonimnih „pobunjenika“ je u društvo unela dah vitalnosti, odlučnosti i mladalačke energije. Pod simbolima poput nacionalnih zastava i novim duhovitim sloganima, energija studentskih protesta i marševa je probudila srpsko društvo, a studentske kolone su po našim selima i gradovima dočekivane poput oslobodilaca nakon rata.
Svojim marširanjem, skakutanjem, skandiranjem, horskim parolama, porukama o slobodi, pravdi, dostojanstvu, državi (niški „Edikt“) studenti su na svoj način simbolično regenerisali složeno mentalno kolektivno tkivo nacije „kao zajednice sudbine“ (kako glasi Bauerova definicija nacije). Grube radikalske nacionalističke poruke koje emituje režim, elegantno su zamenjene nekom vrstom novog patriotizma, čime su obnovili, a da toga nisu ni svesni (većina današnjih studenata nije ni rođena u godini atentata 2003), ideju iz Đinđićevog poslednjeg govora „od nacionalizma do patriotizma“. Anticipirajući na neki način današnju tematiku i ukazujući na suptilnu dinamiku transformacije identiteta i ideologija, Zoran Đinđić je uoči atentata, čije posledice i danas osećamo, ukazao da je „osnovni atribut ljudskih društava – rasprava o tome šta je pravda“ ističući da „svaka generacija definiše svoj način kako da se ostvaruje pravda“.
Studenti i đaci vratili su Srbiju njenim demokratskim korenima, ali je i na svoj način spojili sa 21. vekom
Kroz uporno, nepokolebljivo traženje pravde i odgovornosti studenti u blokadi su uspeli da na noge podignu veliki deo srpskog društva i da na svoj način povežu novim nevidljivim nitima simbolično tkivo nacije. Nacije kao zajednice sećanja i solidarnosti, ali i kao zajednice pravde. Nacije regenerisane kroz jedno veliko raspleteno kolo, lanac ruku, koraka i zagrljaja, kroz petnaestominutna ćutanja, ali i kroz preteći huk mase – od Novog Sada, preko Kragujevca, Niša, Novog Pazara do Beograda.
Studenti i đaci tako su Srbiju vratili njenim demokratskim korenima, ali su je i na svoj način spojili sa 21. vekom.
