Iako to njenim organizatorima sasvim sigurno nije bila namera, poseta patrijarha Porfirija Moskvi otkrila je mnogo toga, i to ne samo kada je reč o Srpskoj pravoslavnoj crkvi, već i o prelomnom trenutku u kome se našlo srpsko društvo u celosti. Krenimo redom, i to od onoga što širu javnost verovatno najmanje interesuje, ali je, opet, veoma važno da bi se stvari razumele u potpunosti.
Kršenje pravila
Kada je reč o čisto crkvenoj strani ove posete, ona, na prvi pogled, nije ništa neuobičajeno. Nije neuobičajeno ni to da se poglavar jedne pravoslavne crkve, prilikom takve posete, sretne sa šefom države u kojoj rezidira njegov kolega. Ipak, Porfirijeva poseta Moskvi je po mnogo čemu van domena uobičajenog. Štaviše, ima razloga zbog kojih se ona može shvatiti i kao flagrantno kršenje uobičajenih normi i pravila ophođenja koja važe u Pravoslavnoj crkvi.
Evo u čemu je reč. Takozvane „mirne“ posete poglavara autokefalnih pravoslavnih crkava za cilj imaju da se pokaže jedinstvo konkretne autokefalne crkve sa drugim pravoslavnim crkvama. Zbog toga one uobičajeno slede redosled prema „diptihu“ ili katalogu crkava, ono što se obično naziva prvenstvom časti. Prema tom redosledu, prva na listi je Vaseljenska patrijaršija sa sedištem u Istanbulu ili Carigradu, kao Novom Rimu (prvo mesto pripada Rimu, ali sa njim još uvek nije uspostavljeno jedinstvo), zatim druge patrijaršije nekadašnje „pentarhije“ (Aleksandrijska, Antiohijska, Jerusalimska), pa tek onda „novije“ autokefalne crkve, od kojih je prva Moskovska patrijaršija, odnosno Ruska pravoslavna crkva (Srpska je odmah nakon nje, s tim da Ruska pravoslavna crkva, za razliku od svih drugih, ispred Srpske stavlja Gruzijsku, što možda i nije sasvim bez značaja).
Patrijarh Porfirije do sada je u „međupravoslavnim“ posetama bio tri puta, od čega dva puta u Rusiji i, tek pre nekoliko nedelja, u Jerusalimu. Ovde odmah treba primetiti i to da je Jerusalimska patrijaršija jedina helenofona crkva sa kojom Ruska pravoslavna crkva nije, zbog situacije u Ukrajini, prekinula opštenje.
Iako Srpska pravoslavna zvanično nije prekinula opštenje ni sa jednog drugom pravoslavnom crkvom, ona de facto, po svemu sudeći, u potpunosti sledi Rusku pravoslavnu crkvu, i to nije samo stvar principijelne podrške. Recimo, SPC može da kaže da je iz principijelnih razloga osudila ulogu Carigradske patrijaršije u ukrajinskom crkvenom problemu, ali to pada u vodu kada se ukrsti sa činjenicom da nema ni reči osude kada se RPC brutalno meša u unutrašnje stvari drugih pomesnih crkava, i to onih čije kanonsko područje su definisali još vaseljenski sabori, što je slučaj sa Aleksandrijskom patrijaršijom. Dakle, prva stvar koju Porfirijeva poseta Moskvi pokazuje je to da SPC, pod njegovim vođstvom, nije u punom smislu autokefalna (nezavisna), već da se u crkveno-političkim stvarima svela na nivo najobičnijeg satelita Moskve, što je upravo razlog zbog kojeg ona nije u punom jedinstvu sa ostalim pravoslavnim crkvama. Kao prilog tome treba dodati i Porfirijevo eksplicitno pominjanje „Ruskog sveta“, na sastanku sa predsednikom Putinom, što je doktrina čije su crkvene implikacije mnogi ugledni pravoslavni teolozi s pravom označili kao jeretičke jer ona, između ostalog, podrazumeva i eksplicitnu i aktivnu podršku ratu i nasilju.
I nije tu reč samo o pominjanju „Ruskog sveta“, već o čitavom nizu neokonzervativnih identitetskih tlapnji koje su našle svoje mesto u Porfirijevom obraćanju Putinu, na usiljenom ruskom, pored žive i zdrave prevoditeljke, opštih mesta koja Rusiji služe kao ideološka pokrivalica za njen neoimperijalizam, carističko-staljinistički bastard u kome „tradicionalne vrednosti“ sada stoje na mestu onih „revolucionarnih“, i to kao malj kojim se udara po svakom napoćudnom „praviteljstvu“ okolnih zemalja, ali i šire. S tim da se ipak mora priznati kako je drug Staljin u shvatanju vrednosti bio daleko ozbiljniji od onoga što danas gledamo, iako to čitavu sliku koju imamo o njemu ne čini nimalo povoljnijom. Naprotiv.
No, čuli smo to nedvosmisleno jasno, Porfirije nije ispovedio samo veru, nadu i ljubav za „Ruski svet“, već je pomenuo i „obojenu revoluciju“ koja preti Srbiji i za koju se nada „da ćemo to iskušenje pobediti“. Bilo je to dovoljno da padnu u vodu sve njegove alanfordovske poruke o miru, ljubavi i jedinstvu kojima je, od početka studentskih protesta i građanske pobune nakon zločina u Novom Sadu, pokušavao da pokaže kako je on nešto više od još jednog korumpiranog tapšača zlog klovna i ratnog huškača sa Andrićevog venca, poznatijeg kao „nenadležna institucija“.
Porfirije nije ispovedio samo veru, nadu i ljubav za „Ruski svet“, već je pomenuo i „obojenu revoluciju“ koja preti Srbiji i za koju se nada „da ćemo to iskušenje pobediti“. Bilo je to dovoljno da padnu u vodu sve njegove alanfordovske poruke o miru, ljubavi i jedinstvu
Svega nekoliko dana pre posete Moskvi, Porfirije je, u intervjuu datom jednom nedeljniku govorio i o tome kako je, navodno, razgovarao „sa stotinama studenata“. Dokazi o tome ne postoje, a ako bismo patrijarhu, uprkos nedostatku dokaza, verovali na reč da govori istinu, jedini zaključak koji bismo, nakon njegove posete Moskvi, iz toga mogli da izvučemo je to da je on i te „stotine studenata“ pokušao da „zavuče“, isto onako kako je godinama srpsku javnost „zavlačio“ svojim tolerantnim javnim nastupima, svojim azrama i balaševićima, da je on tobože nešto više i drugačije od pukog epigona svoga mentora i duhovnog oca.
Irinejeva senka
Međutim, ako je neko tokom Porfirijeve posete Moskvi zasijao punim sjajem, onda je to upravo pomenuti Porfirijev duhovni otac, visokopreosvećeni arhiepiskop novosadski i mitropolit bački gospodin Irinej. Čovek poznat u crkvenim krugovima po koliko karikaturalnoj toliko i destruktivnoj želji za dominacijom i kontrolom, u čije vrhunske arhipastirske domete svakako spada i primena srednjovekovnih „duhovnih kazni“ protiv fanova kobasice, u Moskvi je u potpunosti „izdominirao“, i to, kako to uvek biva sa kontrol-frikovima, na štetu svojih bližnjih. Nevidljivi povodac koji je Irinej zatezao svakoga puta kada se Porfirije nedovoljno precizno izrazio o ključnim doktrinama novoga „Vjeruju“ SPC i njegove upadice u tom smislu (Ruski svet, a ne tek okruženje, cvetnaja, a ne tek neka neodređena revolucija) pokazuju u čijim je rukama kormilo broda koji se zove SPC. Irinej, međutim, nije kapetan; on nema nijednu vrlinu moreplovca, ali ima mnogo stvarnih osobina jedne fiktivne ličnosti, imam u vidu glavnog protagonistu Poeme o velikom inkvizitoru, što, kada je reč o brodu čije kormilo ne ispušta, ne sluti na dobro.
Nevidljivi povodac koji je Irinej zatezao svakoga puta kada se Porfirije nedovoljno precizno izrazio o ključnim doktrinama novoga „Vjeruju“ SPC i njegove upadice u tom smislu pokazuju u čijim je rukama kormilo broda koji se zove SPC
Ipak, Porfirijeva poseta Moskvi, i naročito reakcije na nju, ukazali su na još nešto, a to nešto se takođe počelo nazirati već sa početkom studentskih protesta. Reč je o tome da Srpska pravoslavna crkva nije isto što i njen dvoglavi vrh. Na blokadama, u marševima, i na svim drugim manifestacijama ljubavi i odgovornosti kojima studenti isceljuju Srbiju, počela se pomaljati i nazirati i neka druga i drugačija Srpska pravoslavna crkva, i to suštinski drugačija od one agresivne, mračne i huškačke koja reži iz usta crkvenih vrhova čak i kada govore o „ljubavi“.
Izgleda, dakle, da studenti Srbiji nisu samo vratili zastavu i himnu, osećaj nacionalne časti, već da su joj vratili i crkvu. Oni su pokazali da u zdravom društvu, koje se može utemeljiti samo na pravdi, istini i solidarnosti, ne samo hrišćanstvo i hrišćanske tradicije, već i religija uopšte može da igra veoma konstruktivnu društvenu ulogu. Jer studentski pokret Srbiji nije samo pokazao drugačije lice crkve i drugačije mogućnosti upotrebe tradicionalnih hrišćanskih simbola, već joj je, opustošenoj predrasudama, pokazao i drugačije i uglavnom nepoznato lice islama, a to je lice bespoštedne solidarnosti i borbe za pravdu, pravdu koja danas strada kako pod ruševinama Gaze, tako i pod ruševinama novosadske nadstrešnice. Bez te pravde nema slobode, jednakosti i bratstva, nema pravne države, ali nema ni iole smislene crkve. A ta vizija smislene crkve i smislenog društva svetlosnim je godinama udaljena od mračne paranoje Porfirija i njegovog duhovnog oca čiji je jedini cilj da ne vidimo kako su nam, već decenijama, u džepovima i glavama ruke njihovog predsednika „sa kojim imamo veoma dobre odnose“ i njegove ekipe, ruke koje iza sebe ostavljaju samo krvave tragove i pustoš. I da zaključim: svejedno, dakle, da li je reč o crkvi, državi ili društvu uopšte, nema nam druge nego da pumpamo.
