Ministarstvo pravde Sjedinjenih Američkih Država je 4. septembra zvanično objavilo optužnicu protiv dvoje ruskih agenata, preko kojih je Ruska Federacija finansirala propagandnu mrežu u Americi, a sa ciljem ostvarivanja uticaja na ishod predstojećih američkih izbora. Data mreža propagandista bila je smeštena na krajnje desnom delu političkog spektra, sa nedvosmislenom populističkom provenijencijom.
Pomenuta mreža bila je složena i činili su je rukovodioci onlajn medijskog projekta Tenet iz Tenesija, finansiranog od strane ruske paravan firme registrovane u Kanadi, koji su bili svesni da primaju novac od Rusije, kao i popularni komentatori koji nisu bili upućeni u izvore finansiranja. Komentatori su primarno rasprostranjivali dezinformacije putem Jutjuba i Tvitera, ali je njihov osnovni sadržaj bio video-format, vodili su sopstvene podkaste.
Mračna uloga Teneta
Osnivači kompanije Tenet su Loren Čen i njen muž Lijam Donovon, oboje kanadski državljani, koji su bili direktno uključeni u rusku operaciju i koji su bili u neposrednom kontaktu sa ruskim agentima, Konstantinom Kalašnjikovim i Jelenom Afansjevom, zvanično zaposlenim u Raša tudej, od kojih su primali instrukcije.
Među komentatorima koji su bili plaćeni od strane Rusije najistaknutija su trojica – Beni Džonson sa 2,39 miliona pratilaca na Jutjubu i 2,7 miliona na Tviteru, zatim Tim Pul sa 1,37 miliona potpisnika na Jutjubu i 2,1 milion pratilaca na Tviteru, te Dejvid Rubin sa 2,45 miliona slušalaca na Jutjubu i 1,5 miliona onih koji ga prate na Tviteru. Naravno, treba u sličnom kontekstu spomenuti i vlasnika Tvitera, Ilona Maska, koji je u više navrata delio kontent komentatora Teneta sa svog oficijalnog profila, počevši od 2022. godine.
Konkretan primer propagandnih narativa koje je Rusija plasirala kroz Tenet jeste nalog ruske agentkinje Afanasjeve da se nakon terorističkog napada u Moskvi marta ove godine, za koji je Islamska država iz Avganistana preuzela odgovornost, rasprostrani tvrdnja da iza napada stoje Ukrajina i SAD. Drugom prilikom, u februaru tekuće godine, Afanasjeva je tražila da Tenet kroz svoje jutjubere opublikuje propagandni snimak desničarskog američkog komentatora, Takera Karlsona, u obilasku jednog moskovskog supermarketa, a ubrzo nakon njegovog intervjua sa Vladimirom Putinom, u kome hvali život u Rusiji u poređenju sa Sjedinjenim Državama.
Primer propagandnih narativa koje je Rusija plasirala kroz Tenet jeste nalog ruske agentkinje Jelene Afanasjeve da se nakon terorističkog napada u Moskvi marta ove godine, za koji je Islamska država iz Avganistana preuzela odgovornost, rasprostrani tvrdnja da iza napada stoje Ukrajina i SAD
Operacija prismotre je trajala dugo, kako pokazuje optužnica američkog Ministarstva pravde. Rukovodioci Teneta su još 2021. godine putem platforme Diskord direktno spominjali „Ruse“, kako su u kratkom obliku zvali svoje sponzore, od kojih treba da dobiju novac za usluge. U sada već pomalo komičnom obrtu, direktorka Raša tudej, Margarita Simonjan je gostujući na ruskoj državnoj televiziji u februaru ove godine napravila opasku kako rukovodi tajnim projektima sa ciljem da se u američkom Kongresu napravi pometnja.
Jeftin poduhvat
Ono što je vrlo zanimljivo u celoj propagandnoj operaciji jeste da svote uloženog novca nisu bile astronomske. U obnarodovanoj optužnici američkog ministarstva radi se o sumi od oko 10 miliona američkih dolara, što je kap u moru finansija američkog medijskog tržišta. Kako procenjuje poznati američki ekonomista, poreklom iz Sovjetskog Saveza, Konstantin Sonjin, direktni troškovi za jedan dan ratovanja u Ukrajini za Rusiju iznose oko 500 miliona dolara. Godišnji budžet Raša tudej je oko 300 miliona dolara.
Ovo nam govori dve stvari – prvo, za velike aktere kupiti nekoliko miliona pratilaca na Jutjubu ili Tviteru relativno je jeftin poduhvat, gotovo po modelu „Bolje cene“ i drugo, ruska mreža dezinformacija u SAD mora da je znatno rasprostranjenija od otkrivene, jer novca za takve operacije Kremlju ne manjka, za razliku od socijalnih davanja i ulaganja u provincijalnu infrastrukturu u sopstvenoj zemlji.
Nakon 2016. godine i istrage koja je otkrila ruski uticaj na izborni proces kada su snage odmeravali Donald Tramp, koji je tada odneo pobedu, i Hilari Klinton, koja je neočekivano poražena, ovo je najveći ulov američkih pravosudnih organa što se ruskog uticaja tiče. Podsetimo se da je takozvani Izveštaj Milera izložio činjenice da su tadašnji Trampovi saradnici u više navrata lagali istražne organe o njihovoj povezanosti sa Rusijom, a da je rusko mešanje u izbore 2016. godine imalo karakter „dalekosežnog i sistemskog“, te da je hakovana baza podataka Hilari Klinton, koju je objavio Džulijan Asanž na Vikiliksu, bila dobijena od lica povezanih sa Rusijom.
Rusko mešanje u izbore 2016. godine imalo je karakter „dalekosežnog i sistemskog“, a hakovana baza podataka Hilari Klinton, koju je objavio Džulijan Asanž na Vikiliksu, bila je dobijena od lica povezanih sa Rusijom
Elektronsku prepisku Hilari Klinton tada su kao glavnu vest opublikovali svi vodeći američki mediji, iako je ona stečena ruskim špijunskim radnjama, a oprana kroz Vikiliks da izgleda kao novinarska delatnost. Na sličan način, iranski hakeri su tokom avgusta tekuće godine došli u posed dokumenata kampanje Donalda Trampa i poslali ih na adrese uticajnih slobodnih medija na Zapadu. Ovoga puta, njihove redakcije su odbile da objave materijal, budući da je njegov izvor faktički strana država.
Projekat Dvojnik
Još jedna optužnica američkog Ministarstva pravde prošla je u neku ruku ispod radara svetske javnosti, zahvaljujući činjenici da je objavljena istog dana, dakle 4. septembra, kao i vest o ruskoj propagandnoj mreži u SAD. Naime, radi se o projektu Dvojnik, koji je osmislio Ilja Gabašidze, osnivač IT kompanije iz Moskve pod nazivom Social Design Agency. Gabašidze se već nalazi na sankcionom spisku SAD i EU, ali je pre toga bio nepoznat široj javnosti. Projekat Dvojnik predstavlja organizovanu i precizno osmišljenu kampanju plasiranja dezinformacija na različite društvene mreže kroz lažne vesti koje generiše veštačka inteligencija.
Američki istražni organi došli su do podataka da je Gabašidze svoj plan, koji je kasnije i pušten u opticaj, predstavio Igoru Kirijenku, vrlo moćnom birokratskom tehnokrati iz Putinovog okruženja. Sudeći prema istim podacima, Kirijenko je zatim upoznao sa planom i Putina lično. Zanimljivije od činjenice da ovaj projekat planskog širenja dezinformacija u SAD koristi najsavremenije tehnologije komunikacije i generisanja sadržaja jeste sociološka potka samog projekta.
Gabašidze nije zamislio plasiranje novih narativa, već nadovezivanje na već postojeće društveno-političke narative, tematski povezane sa ključnim tačkama razdora u američkom društvu. Plan je bio ne u promovisanju ruskih narativa, već se svodio na pružanje podrške narativima Republikanske partije, i to ne zato što je ona proruska, nego zato što je, u ovom trenutku, izolacionistička u spoljnopolitičkom smislu.
Idućeg dana, 5. septembra, nakon što su sadržine projekata Dvojnik i Tenet objavljene u javnosti, Vladimir Putin istupio je na ekonomskom forumu u Vladivostoku sa svojevrsnom izjavom „podrške“ u korist Trampove rivalke, Kamale Haris: „Naš favorit je gospodin Bajden, ali pošto je on uklonjen iz trke i pozvao svoje podržavaoce da podrže gospođu Haris, onda ćemo je i mi podržati“.
Raspirivanje problema
Nakon toga, Putin je kritikovao Trampa za uvođenje različitih ograničenja protiv Rusije za vreme njegovog mandata „kao nijedan američki predsednik pre njega“. Putin na ovaj način kolegijalno i pravovremeno štiti svoje raskrinkane projekte dezinformacija, koji su bili usmereni da pružaju podršku Trampu, time što ga javno kritikuje i samim tim mu pruža legitimitet.
Nakon što su sadržine projekata Dvojnik i Tenet objavljene u javnosti, Vladimir Putin istupio je na ekonomskom forumu u Vladivostoku sa svojevrsnom izjavom „podrške“ u korist Trampove rivalke, Kamale Haris
Zaključci koji se mogu izvući iz raspoloživih informacija su sledeći. Kremlju odgovara pobeda Trampa, jer veruju da će on biti fokusiran više na unutrašnja nego na spoljašnja pitanja. Ruska propaganda deluje u pravcu njegove pobede. Dalje, ruska propaganda nije više rigidna kao sovjetska, ona može podjednako širiti radikalno desne, kao i radikalno leve narative, iako su desni zastupljeniji.
Poslednje i najbitnije, ruska propaganda ne izmišlja probleme s kojima se suočava američko društvo, ona ih samo raspiruje, ali nije njihov uzrok. Data konstatacija implicira da je jedini trajan način borbe protiv spoljne propagande u SAD, saniranje podela u tamošnjem društvu.
